Sztuka wywiadu

Wywiad jest jednym z gatunków dziennikarskich, a ponadto jedną z technik badawczych, stosowanych przez studentów różnych kierunków, stosujących metodologię jakościową. Jak napisać wywiad? To jest pytanie błędnie postawione, bo wpierw trzeba by ten wywiad przeprowadzić, by potem móc go napisać. Wywiad jest formą rozmowy, „wywiadujemy” się o różne informacje, pragniemy poznać czyjeś życie, opinie, poglądy.

Przebieg wywiadu, jego długość i zakres treści są uwarunkowane celem, dla którego jest on przeprowadzony. Zajmijmy się wpierw wywiadem dziennikarskim. Wymaga on wpierw zebrania informacji o osobie, z którą przeprowadzamy wywiad i o jej życiu i działalności, by uniknąć pytań prostych czy nawet prostackich i oczywistych, irytujących i nudnych. Zawsze jest jakiś powód, dla którego chcemy przeprowadzić z kimś wywiad i pytania powinny być ukierunkowane na cel, nie sugerować odpowiedzi, wskazywać na naszą uprzednią wiedzę, precyzyjne, uprzejme nie nadto osobiste.

Jak napisać wywiad? Tekst wywiadu powinien mieć formę skończoną, stanowić opracowanie kompletne: ze wstępem, rozwinięciem i zakończeniem (pointą). W pierwszych akapitach przedstawiamy rozmówcę i cel rozmowy, ujawniamy te informacje, które czytelnik powinien wiedzieć, zanim przystąpi do lektury, a potem zapisujemy treść pytań i odpowiedzi w formie literacko dopracowanej, czyli bez potknięć i błędów, które są możliwe w mowie, a nie powinny się znaleźć na piśmie. Staramy się opracować mocne i atrakcyjne zakończenie rozmowy, zwieńczyć je jakimś cytatem, myślą, stwierdzeniem podsumowującym. Wywiad daje się zwykle do autoryzacji.

Nieco inaczej wygląda sprawa, gdy wywiad jest techniką badawczą. Wówczas sposób jego przeprowadzenia i zapisu jest uwarunkowany wyborem wywiadu i również jego celem. czasem wywiad ukierunkowany jest na jakaś kwestię, a czasem pozwalamy rozmówcy opowiadać (wywiad narracyjny) bez wskazania celu, a potem z tekstu (lub nagrania) wybieramy potrzebne nam informacje i porządkujemy je według specjalnego klucza.

Zarówno przeprowadzenie, jak i zapisanie wywiadu wymaga od autora/badacza pewnych kompetencji, do których należy przede wszystkim szacunek dla drugiego człowieka, umiejętność słuchania i etyka dziennikarska bądź naukowa, która nie pozwoli manipulować rozmówcą ani uzyskanymi od niego informacjami. Wartość poznawcza wywiadu zasadza się bowiem w tym, ze dociekamy prawdy, że szanujemy swojego rozmówcę, że potrafimy z informacji odczytać ich drugie dno, to co niewypowiedziane, co ukryte. To sztuka trudna i wymagająca pokory.